Keten (Linum usitatissimum); 30-100 cm yükseklikte, mavi çiçekli ve bir yıllık bir kültür bitkisidir. Latince ismi “Çok faydalı bitki" anlamına gelmektedir. Keten, Mısırlılar’ dan beri tarımı yapılan ve çok değişik amaçlarla kullanılan bir bitkidir. Tohumları; 4-6 mm uzunlukta, yumurta biçiminde, yassı, parlak, kırmızımtırak esmer renkli, kokusuz ve yağlı lezzetlidir. Keten tohumu; Alfa Linolenik Asit (ALA: Omega-3),
Linoleik Asit (LA: Omega-6) ve Oleik Asit (OA: Omega-9), lignan (SDG), müsilaj ve A vitamini (Beta-karoten) içermektedir. Burada anlatılan keten tohumu yağı; organik tarım yöntemi ile (tamamen doğal, hormonsuz) özel olarak üretilmiş keten bitkisinden elde edilen tohumlardan soğuk-baskı (Cold-pressed) metodu ile rafine edilmeden elde edilmiş ve içerisine tohumlarının kabuklarında bulunan lignan eklenmiştir. Keten tohumuna modern ilgi soğuk pres ile tohumlarından elde edilen yağda % 50 oranında omega-3 yağ asidi bulunduğunun anlaşılmasından sonra başlamıştır. Omega-3 serisinin en önemli temel yağ asitleri alfa-linolenik asitten (ALA) türetilir. Bu da en bol olarak keten tohumu yağında bulunur. Bilindiği gibi vücudumuz temel yağ asitlerini kendisi üretememektedir ve bu yüzden dışardan besinlerle veya ek gıdalarla alınması gerekmektedir.
Keten tohumunun içerdiği bu yağ asitleri (omega 3-6-9); vücut sıcaklığının korunması, sinir kılıflarının yapılması (miyelin kılıfı), dokuların korunması ve enerji üretimi için hayati önem taşımaktadırlar. Yağ asitleri; kan damarlarının genişlemesi, kolesterol metabolizması ve diğer kritik bio-kimyasal fonksiyonlar dahil çeşitli vücut prosesleri için gerekli olan prostaglandinlerin üretimi için de çok önemlidir. Prostaglandinler hormon benzeri maddeler olup; bağışıklık sistemi, üreme, kalp-damar ve sinir sistemi gibi sistemlerin fonksiyonlarının düzenlenmesine yardım ederler. Çeşitli bilimsel araştırmalar göstermiştir ki; omega-3 yağ kaynaklarının tüketimi koroner kalp hastalıklardan ölüm riskini büyük ölçüde azaltmaktadır (Referans2). Keten tohumu omega-3 serisi temel yağ asitlerinden ALA’ nın (Alpha Linolenic Acid) en önemli kaynaklarındandır. ALA; EPA ve 3.seri prostaglandin’ lerin (PGE3-Hücresel etkinliği düzenleyen hormonlar) prekürsörüdür (İlk başlangıç şekli). Bir çok çalışma göstermiştir ki; yağ asitleri kötü kolesterolü (LDL) ve kandaki trigliseridleri düşürmeye yardımcı olmaktadır (Referans7). Aynı zamanda kalp krizine veya tromboz’ a (damarda veya kalpte kanın pıhtılaşması) neden olabilen damarlardaki pıhtılaşmayı önlemeye de yardım etmektedir (Referans2). Keten tohumu yağı; menopoz ile ilgili bazı semptomlara (sıcak basması, vajinal kurumadan dolayı oluşan mantar enfeksiyonları) ve PMS’ e (Menstural kramplar veya adet öncesi sendromlar) iyi gelmektedir. İçeriğindeki iltihap giderici ajanlar romatoid artrit, sedef, allerjiler ve diğer yangılı hastalıklarda iyileştirici güce sahiptirler. Keten tohumu yağı; kalp hastalıklarına karşı koruyucu, yüksek kolesterol, trigliserid ve tansiyonu düşürücü etkiye sahiptir. Protein homosistein’ lerin kandaki seviyesini düşürür (Bunlar kalp hastalıkları için risk faktörüdür). Vücut geliştiricilerin dayanıklılığını arttırır ve doğal antioksidandır. Keten tohumu yağı, kronik kabızlığa karşı da kullanılır. Çok etkili müshil ilaçlarının sürekli kullanımda bağırsak mukozasını tahriş ettiği ve organizma için gerekli olan minerallerin (özellikle potasyum) azalmasına yol açtığı biliniyor artık. Halbuki keten tohumu kullanımında bu tür yan etkiler söz konusu değildir. Çünkü keten tohumunun müshil etkisi mekaniktir. Mide mukozası iltihabı ve ülseratif kolitlerde faydalı olabilir. İçeriğindeki lignan (SDG) anti-kanser özellikli bir madde olup; öncelikle göğüs, kolon (kalın bağırsak) ve prostat kanserine karşı koruyucu, kanserli hücrelerin büyüme hızını yavaşlatıcı ve bağışıklık sistemini güçlendiricidir (Referans 10-11-12-13-14-15-16-17-18-19-20-21-22-23).
UYARILAR: Hamile ve emziren kadınların bu ürünü içerdiği fitoestrojen özellikten dolayı (Lignan) kullanmamaları tavsiye edilir.
Keten tohumu yüksek oranda çoklu doymamış yağ asitleri, düşük oranda doymuş yağ asiti, yüksek oranda lifle birlikte bol miktarda potasyum, az miktarlarda ise magnezyum, demir, bakır, çinko ve çeşitli vitaminler içerir. 100 gr. keten yağı 13.4 mg. E vitamini, 100 gr. keten tohumu ise yaklaşık 450 kcal. içerir daha uygun sanki. Keten tohumunun amino asit profili soya ununa benzer özellikler gösterir. İçerdiği N-3 yağ asiti oranı, (Omega-6 nın yaklaşık dört katıdır) çözünebilir ve çözünemez liflerce zenginliği ve bir çeşit bitkisel östrojen olan lignanların en zengin kaynağı olması nedeniyle keten tohumu beslenme uzmanları tarafından sıklıkla önerilir. Lignanlar, hormonlara bağlı kanser türlerinde (göğüs, prostat vb.) seks hormonlarına müdahale ederek kansere karşı koruma yapar; tümör hücrelerinin büyümesini engeller. Keten tohumunda bulunan lignanlar birer doğal SERM’dir (östrojeni seçerek alan modülatörler); östrojen kullanımının zararlarından korurken tüm diğer olumlu etkilerinden de yararlanmayı sağlarlar. Örneğin; östrojenin kemiklerde bağlantı kurup büyümeyi sağlamasına izin verirken; hasar verebileceği göğüs ve rahim içi gibi hassas bölgelere girmesine izin vermezler. Fazladan bir hücre büyümesi olmadığında kanser riski azalır. Keten tohumu 100 gramda toplam 240.6 mg. bitkisel östrojen içerirken, birçok diğer gıda maddesinde bu 100 gramda 17 mg.’ı geçmez.
İçerdiği lifin yaklaşık olacak üçte ikisi suda çözünemeyen, geri kalanıysa çözünen lif özelliğini taşır.
Suda çözünmeyen lifler dışkı yoğunluğunu arttırarak, bağırsak geçiş zamanını azaltarak kabızlığı önleyici, bağırsakları yumuşatıcı etki yaparlar.
Keten tohumunda bulunan suda çözünür lifler (mucilage zamkı/sakızı) kan şekeri seviyesini korur, kolesterol seviyesini düşürürler. Beslenmedeki yüksek lif miktarının kanser önleyici etkileri de söz konusudur.
Beslenmede ideal yağ asiti dengesini sağlamak için, ana yağımızı tekli doymamış yağ asiti oranı yüksek soğuk sıkım zeytinyağı olarak seçmeli, doymuş ve transyağları (hidrojene) minimuma indirmeli, tahıla - ekmeğe bağlılığımızı düşürmeli, bol bol yeşil yapraklı gıdalar tüketmeli ve mutfağımızı keten tohumuyla takviye etmeliyiz.
Keten tohumu içerdiği alfa-linolenik asit (N-3 yağ asitlerinin en önemli üyesi) açısından besinlerin en zenginidir. Alfa-linolenik asitin bir kısmı, vücutta uzun zincir N-3 yağ asitleri EPA ve DHA ya dönüşürler ki bunlar iyi kolesterolü yükseltir, yüksek tansiyonda düşürücü etki yapar, kanın pıhtılaşma eğilimini azaltır, plazma trigliserid düzeyini, aritmi riskini azaltır. Dolayısı ile alfa-linolenik asitin koroner kalp hastalığı riskini azalttığı tespit edilmiştir. Keten tohumu üzerine yapılan araştırmalar, düzenli keten tohumu kullanımının dolayısı ile alfa linolenik yağ tüketiminin, arterioskılerozun (damar sertliği) gelişmesini önleyebileceğini, iltahabi hastalıklarda olmalı ve otobağışıklık rahatsızlıklarında etkili olabileceğini göstermektedir. N-3 çe dengeli beslenmenin kanseri engelleyici özellikleri de tespit edilmiştir. Yağ asitleri dengesinin N-6, doymuş yağ asitleri ve trans yağlar tarafına kayması sadece daha az N-3 tüketmemiz anlamına gelmemekte aynı zamanda bu yağlar, alfa-linolenik yağ asitinin uzun zincir N-3 yağ asitlerine dönüşmesi engelleyerekte vücudumuz N-3 yağ asitlerinden gerekli faydayı sağlamasını engellemiş olurlar.
Keten tohumunu doğal ürün dükkanlarından veya aktarlardan temin edebilirsiniz. Tazeliğini anlamak için çimlenip çimlenmediğine bakabilirsiniz, eğer çimlenmiyorsa aldığınız yere iade ediniz. Keten tohumları sert olduğundan dikkatli bir çiğnemede bile yeterince öğütülemeyebilirler, bu da yeterince sindirilmeden vücuttan atılmalarına sebep olur. Öğütülmüş keten tohumunun sindirimi çok daha kolaydır. Keten tohumlarını öğüterek yersek onun şifai özelliklerinden daha fazla faydalanabiliriz. Keten tohumunu öğütmek için karabiber veya kahve el değirmenleri ya da bu tip tohumları öğütmek için özel olarak üretilmiş elektrikli öğütücüler kullanılabilir (ülkemizde bulunmaktadır). Keten tohumu oda sıcaklığında bir yıl tazeliğini korur. Öğütülmüş keten tohumu ise 30 gün boyunca hava geçirmez kapaklı bir kavanozda buzdolabında saklanabilir.
Batıda fırıncılık sektörü tüketicinin talebini karşılamak üzere karışık tahıl ekmeklerine öğütülmüş keten tohumu ekleme yoluna gitmiştir.
Öğütülmüş keten tohumu ayrıca hazır karışımlarda (kekler vb), dondurulmuş hamur işlerinde ve hazır eritilerek servis yapılan ürünlerle gıda endüstrisine girmiştir. Ayrıca tavuklara keten tohumu yedirilerek elde edilen N-3 çe zenginleştirilmiş yumurtalar da vardır.
Sizler de mutfakta keten tohumunu el altında bulundurarak, onu öğütülmüş halde salatalarınıza, yoğurdunuza, müslinize serpebilir, fırında yaptığınız hamur işlerine katabilir, pilavdan çorbalara, tatlılardan tuzlulara her yemeğinizde kullanabilirsiniz.
Günlük 2000 kcal.’ ye eşdeğer besin tüketen bir insan için günde 1 çorba kaşığı öğütülmemiş keten tohumu kullanımı N-3 yağ asitleri kullanımı açısından yeterli katkıyı sağlayacaktır.
Yaptığınız hamur işlerinde her bir bardak unun içinden 2 çorba kaşığı un alıp yerine 2 çorba kaşığı öğütülmüş keten tohumu katabilir veya yağca bir değişim yapmak istiyorsanız her 1 ölçü yağ yerine 3 ölçü öğütülmüş keten tohumu katabilirsiniz. Laboratuar çalışmalarında öğütülmüş veya öğütülmemiş tohumların fırında 2 saat boyunca 178 derece sıcaklıkta N-3 yağ asitlerini ve lignanlarını neredeyse hiç yitirmediği tespit edilmiştir. Fakat keten tohumu yağı iyi bir N-3 yağ asiti kaynağı olsa da, tohumdaki lif ve lignanlarını yitirmiştir. Keten tohumu yağının kullanım esnasında ısıya maruz bırakılmaması tavsiye edilmektedir (yemekler piştikten sonra ve salatalarda).
Geleneksel tedavide kullanımı
Keten tohumu antimantari, antimitoz ve antioksidan özellikler taşır.
Keten tohumlarında bulunan müsilaj, bağırsakta su çekip şişerek,mekanik müshil olarak tesir eder. Ketenin bu etkiyi göstermesi biraz zaman alır fakat tahriş yapmama gibi önemli bir avantaja sahiptir. Yine bu özelliğiyle diğer müshillere nazaran daha uzun süre kullanılabilir. Ayrıca içerdiği yağda müsil yapıcı etkiye destek sağlar.
Eski Mısırlılar zamanından beri bu amaçla kullanıldığı bilinmektedir.
Yine müsilajın yumuşatıcı etkisinden dolayı gastrit, mide ülseri gibi sindirim sistemi tahrişlerinde de kullanılır.
Bu amaç için günde bir kez tercihen yatmadan önce 1-2 çay kaşığı tohum yenir, üzerine 2 bardak su içilir.
Öksürüğe, nezleye, üşütmeye karşı 1 çorba kaşığı keten tohumu 3 fincan suda 10 dakika kaynatılır; 3-5 dakika bekletilip süzüldükten sonra içilir.
Bu çayın buharı burundan teneffüs edilir.
Akciğer hastalıkları ve zatüreede 80 gr. keten tohumu 40 gr. rezene tohumuna karıştırılarak az sıcak suda lapa yapılır ve iki tülbent arasına konarak göğüse ve sırta yerleştirilir.
Çıban, gece yanığı ve eziklerin iyileştirilmesinde 80 gr. keten tohumu ile 40 gr ebegümeci lapası yapılarak yaranın üzerine konur.
Böbrek ağrısı ve kramplarda iki çay kaşığı keten tohumu 6 fincan suda 10 dakika kaynatılıp, 5 dakika bekletilip süzülür Keten tohumu yağı, keten ( Linum usitatissimum L. ) bitkisinin tohumlarından elde edilen bir sabit yağdır (trigliserit). Çok eski çağlardan beri gövdesinden dokuma lifi üretildiği için tarımı yapılan keten, hem bu açıdan hem de tohumlarını yüksek yağ içeriği nedeni ile sınai önemini günümüze dek korumuştur. Lif ve yağ üretilmek üzere dikilen bitkilerin, yetiştirme amaçlarına uygun olarak geliştirlmiş pek çok farklı kültür formu vardır ve aslında yağ kaliteleri açısından aynı olmakla birlikte, kabuk oranı daha düşük olduğu için genellikle büyük tohumlar tercih edilmektedir. Endüstride ısıl işlem yolu ile preslenen ve hegzan gibi organik solventlerle ekstrakte edilen keten yağlarının gıda, ilaç ve kozmetik amaçlı kullanımı doğru değildir. Tohumların pres öncesi kavrulması ve yağın herhangi bir şekilde ısıl işlem görmesi çok çabuk okside olmasına neden olur ki bu tip yağlara Bezir yağı adı verilir ve iyi bir çözücü olması sebebiyle özellikle yağlı boya ve cila sanayiinde kullanılır. Gıda ilaç ve kozmetik amaçlı kullanılmaları sağlık açısından son derece zararlı olup, kansere yol açabildikleri ( mutajenik oldukları ) belirlenmiştir. Zira ısıl işlem esnasında yağ okside olmakla ve yalnız değerli içeriğini kaybetmekle kalmayıp, tehlikeli oksidasyon artıkları taşımaktadır. GIDA, İLAÇ VE KOZMETİK AMAÇLI KULLANILACAK OLAN KETEN YAĞININ MUTLAKA ISIL İŞLEM GÖRMEMİŞ YANİ FARMASÖTİK KALİTEDE DOĞAL BİR YAĞ OLMASI ZORUNLUDUR.
Omega Yağ Asitleri Kaynağıdır. Isıl işlem görmemiş, farmasötik kalitedeki doğal keten yağı çok değerli ve sağlık açısından önemli bir içeriğe sahiptir. Yaklaşık % 80 –85 toplam omega yağ asitlerinden oluşur. Bilinen en zengin Omega-3 yağ asidi kaynaklarından birisidir.( %58 ) taşıdığı ALFA LİNOLENİK ASİT (ALA) çok değerli bir Omega-3 yağ asidi olup, ancak bazı yağlarda ( balık yağı ) bulunan ve EPA adı verilen etkili bir yağ asidinin üretimini sağlar. EPA vücutta Prostaglandin (PG) adı verilen hormon benzeri maddenin sentezini yönlendiren, tahriş ve iltihapları oluşturan Prostaglandin E2 ( PGE2 ) yerine, bunları engelleme özelliğine sahip Prostaglandin E3’ ün ( PGE3 ) oluşumunu sağlayan ve bu yolla kişiyi artritten, mide ülserlerine kadar iltihap ( enflamasyon) kökenli pek çok hastalıktan koruyabilen bir maddedir.
Lesitin Kaynağıdır. Yağ asidi kısmını Omega – 3, Alfa Linolenik Asit ( ALA) ‘ nın oluşturduğu değerli, aktif lesitinlerce zengindir. Bu maddeler karaciğer, sinir ve beyin dokularındaki hücrelerin korunup onarılmasında olduğu kadar, tüm hücre zarlarının yeniden yapılanmasında ( rejenerasyonunda ) da etkili olabilirler.
Lignan Kaynağıdır. Keten Tohumu Yağı yine sağlık açısından çok önemli, LİGNAN adı verilen bir grup madde taşımaktadır. Bu maddeler kimyasal yapıları gereği kuvvetli antioksidan özellikte olup, hormon olmadıkları halde belirgin ölçüde östrojenik aktiviteye sahiptirler. Lignanların fitoöstrojenik etkileri, kadınlarda sinirlilik, cilt kuruması, ateş basması gibi menapoza bağlı belirtileri azaltabileceği gibi, vücudun azalan kalsiyum tutma yeteneğini restore ederek kemik yoğunluğunun azalması ve osteoporozun engellenmesinde rol oynayabilmektedir. Yaşa bağlı olarak erkeklerde gelişen prostat enflamasyonlarında hem koruyucu hem de tedaviyi destekleyici olmaktadır.
Fitesterol, E – A Vitaminleri ve Organominerallerin Kaynağıdır. Kolesterolün bağırsaklarda geri emilimini engelleyerek vücuttan daha fazla atılmalarına yol açabilen fitosteroller, E vitamini ( tokoferoller ), A vitamini öncül maddeleri ( prekürsörü ) olan karotenler ve vücutta hemen yararlanılabilir haldeki organo mineraller açısından da keten tohumu yağı oldukça önemli bir kaynaktır. Bu özellikteki içeriğine paralel olarak, keten tohumu yağından haricen ( cilde tatbik edilerek ) de kullanılabilir. Saç dökülmelerinde düzenli olarak haftada bir, kafa derisine ( saça değil ) tatbik edilmesi ve yarım saat kadar bekletip yalnız bir kez nötral temizleyicilerle ( sabun ve alkali şampuanlarla değil ) yıkanıp durulanması önemli yarar sağlayabilir. Yine haricen egzama, sedef, alerjik ve sinirsel döküntülerde ( nörodermit ), enflamasyonlu durumlarda ve benzeri cilt hastalıklarında hem koruyucu hem de tedaviyi etkinleştirici önemli yararlar sağlayabilir. Dahilen, özellikle hücre koruyucu etkisi nedeni ile direnç artırıcı ve prostaglandin mekanizmasındaki rolü ile antienflamatuar etkisiyle yangı ve iltihabın sözkonusu olduğu tüm romatizmal hastalıklar ve enfeksiyonlarda önemli bir destektir. Çocuk beslenmesinde ( otistik çocuklar dahil ) zihinsel ve sinirsel gelişmeyi destekleyici, yaşlı beslenmesinde ise zihinsel ( hafıza zayıflaması ve Alzheimer, Parkinson hastalıklarındaki gibi doku yıpranmaları dahil ) ve sinirsel yaşlanmayı yavaşlatıcı etkilerinden yararlanılmaktadır. Ani kalp krizi riskini artıran düşük yoğunluklu ( kötü ) kolesterol ve homosisteinin azaltılmasında rol oynayabilir. Kanda genel olarak trigliserit miktarlarının düşmesine neden olduğu konusu bilimsel olarak halen kanıtlanamamıştır. Ancak genel olarak sayılan özellikleri, bir arada pek çok tedavisi zor hastalıklarda hastaya klasik tedavi yanında önemli bir besin desteği sağlayabilmektedir.
KULLANIM DOZU : Asgari kullanım dozu yetişkinlerde günde iki, altı yaşın altındaki çocuklarda bir tatlı kaşığıdır. Aç karnına alınması tavsiye edilir. Pişirme ve kızartma yağı olarak kesinlikle kullanılmaz. Bilinen bir yan etkisi olmamakla birlikte kişisel alerji olasılığı göz ardı edilmemelidir.
KETEN TOHUMU
NONİ
