Geçen Yüzyılın Başlarında Halk Boykotajları

«« Önceki Döküman		Sonraki Döküman »»
Tarih	:	10.12.2010
Kategorisi	:
Okunma Sayısı	:	4840
Yorum Sayısı	:	0
Ekleyen	:	Aydın AYHAN

GEÇEN YÜZYILIN BAŞLARINDA HALK BOYKOTAJLARI

Geçen yüzyılın başlarında, ardarda yapılan pek çok askeri ve siyasi beceriksizliklerle devlet çaresizlik içinde büyük toprak kayıplarına uğramıştı. Bu kayıplar ve neticesi olarak yaşanan muhaceretler, halkı son derece üzmekte, vicdanen rahatsız etmekteydi.

İttihad ve Terakki Partisi önderliğinde, halk bu çaresizliğe tepki olarak ekonomik boykotlara başladı. Bu boykotlar, hasım olan ülkelerin mallarına ve vatandaşlarına karşı yapılıyordu. Bir çok ülkenin, özellikle komşu Balkan ülkelerinin alış veriş yaptıkları tek yer Osmanlı Devleti olduğu için, boykotlar, çoğu kez işe yarıyor, o ülkelerin siyasileri üzerinde sosyal baskı oluyordu.

Balkan Savaşı sırasında hasmımız olan Bulgar, Sırp ve Yunan mallarına ve vatandaşlarına karşı boykotaj uygulanmış, bu ülkelerin malları satın alınmadığı gibi, buralara mal satışı da durdurulmuş, bu ülkelerin Osmanlı Devleti topraklarında oturan ve iş güç sahibi olup çalışan vatandaşları da, bu boykot karşısında işlerini kaybetme tehlikesinde kalmışlardı.

BOYKOTLAR

Akıl almaz gafletler, rüşvetler, iş bilmezliklerle devlet iflas etmiş, maliye çökmüş, devlet tamamen yabancı devletlerin açık pazarı haline gelmişti. Yabancı tüccar, malını adeta vergisiz pazarlıyor, hammaddeyi vergisiz alıp götürüyordu.

1900'lü yılların başından itibaren ittihatçı hükümetin bakanlarının tecrübesizliği, eski beceriksiz yetkililerin durumu iyi değerlendirememeleri yüzünden devlet büyük politik ve askeri başarısızlıklarla karşı karşıya kalmış, Yunanlıların, İtalyan ve Bulgarların Osmanlı Devleti aleyhine doymak bilmez davranışlarına maruz kalmıştı.

Ülkenin her tarafında bazı yabancı devletlerin vatandaşlarına, tüccarlarına ve mallarına karşı "boykotaj" başladı. Bu hareketler her ne kadar kendiliğindenmiş gibi gösterilmek isteniyorsa da; "Boykot Cemiyeti" kurdurularak bu işin organize edilmesi, olayın resmi makamlarca, siyaseten desteklendiğini göstermektedir.

İlk defa "Girit Olayları" üzerine Yunan uyruklulara karşı başlatılan boykotlar giderek yayılmıştı.(1) Balıkesir'de önce Burhaniye (Kemer Edremit) kasabasında bir Yunanlı tüccara karşı boykot uygulandı. Bu boykotlar o kadar yayıldı ki, devlet olaya müdahale etmek zorunda kaldı.

Balya madenleri yıllardır bir Fransız maden şirketi tarafından işletiliyordu. Maden şirketinin tüm personeli Yunanlı idi. Balya'da bir "cemiyet" şeklini alan boykot hareketi etkin olmuş olmalı ki Yunanlılar işten çıkarılmış, şirket de durumu nezarete şikâyet etmiş. Fakat verilen cevap, olayı adeta destekler görünüyor.

Dahiliye Nezareti'ne gönderilen yazı şu:

"Balya'da teşekkül eden Boykot Cemiyetinin maden şirketi muamelatını etkileyecek şekilde Yunan işçisi çıkarmadığı ve kanuna muhalif davranmadığı?" (2)

Boykotlar devam etmekteydi. Trablusgarb ve 12 Ada olayları üzerine İtalyan uyruklulara boykot uygulanmıştı. Balkan Savaşı sırasında Bulgarlara boykot uygulanmış ve Bulgaristan'a gitmeleri hususunda baskılar yapılmıştı. (3)

Ermenilerin Doğu Anadolu'da Rus ordusu ile birlikte hareket ettiği, Türk ve Kürt köylerinde katliamlar yaptığı duyulunca "Boykot" Anadolu'daki Ermenilere yöneltilmişti. (4)

Bulgarlar 1800 lü yılların sonlarına doğru tarım işçiliği, bekçilik, çobanlık, inşaat işçiliği gibi işleri yapmak için Osmanlı topraklarına gelmeğe başlamışlar, dürüst ve yorulmak bilmeyen çalışmaları onları aranılır kıldığından, zaman içinde köyler kurup yerleşmişlerdi.

Balkan muharebelerinden sonra Bulgaristan'dan gelen büyük Türk muhacir grupları; çok büyük acılar çekerek yurtlarını terk etmiş,(5) perişan bir şekilde Memalik-i Âlî Osman'a sığınmışlardı. Anadolu'nun her tarafında büyük rahatlık içinde yaşayan Bulgarları gören bu muhacirler, çektikleri acılardan doğan öfkelerini gizlemeyerek bunları sıkıştırınca Bulgarlar da geriye, Bulgaristan'a göç etmeğe başladılar.(6)

Bu Bulgarlar, herhangi bir zorlama olmadan, kendi rızalarıyla bazı eşyalarını satarak, bazı eşyalarını yanlarına alarak göçmeğe başladılar.(7)

Bulgarların Batı-Trakya'daki ahaliye zulüm ettiği duyulduğunda, göçmek isteyen Bulgarlara bazı zorluklar çıkarılmağa başlandıysa da, hükümet bunların bir an önce göçmesinden yana tavır alınca göç devam etti.(8)

Yunanlılara uygulanan boykotun Bulgar tüccarlara da teşmil ettirilmek istenmesinden hükümetin müdahalesiyle vaz geçildi.(9) Devlet, yaklaşmakta olan kaçınılmaz bir savaşta Bulgaristan'ı hasım olarak görmek istemediğinden, İstanbul'daki Bulgar sefaretinin göç konusunda isteklerini de yerine getiriyordu.(10)

1915 yılı ortalarında Türkiye'de halâ işçi olarak çalışan Bulgarlar vardı. Harp hali ile sınırlar kapatılıp seyahat etmek izne bağlı olduğundan, hicret oldukça zordu. Devlet, Almanya- Avusturya ittifakı içinde olup ayni ittifak içinde Bulgaristan'la da beraber olunca, Bulgarlara kolaylık sağlanarak seyahat izni veriliyordu.(11)

Bu boykotaj uygulamalarından en garip olanı, Ayvalık'ta oturan Osmanlı vatandaşı bazı Rumların, Selanik'in işgali üzerine Yunan mallarına karşı uyguladıkları boykotajdı.

Osmanlı tebaası olan, Ayvalık Rumlarının ileri gelenlerinden;

Panayi Dimitraki Kalpak Efendi

Grakel Kalpak Efendi

Konstantin Kokini Efendi

Nikolaki Kaldi Efendi

1913 Kasımında Yunan mal ve mülklerine karşı boykot başlattılar. Ayvalık Rumlarının bu hareketi Yunanistan'da büyük şaşkınlık yarattı. Özellikle Başbakan Venizelos'un hiç beklemediği bu hareket üzerine, bunların ?Helen? oldukları gerekçesiyle Yunanistan'da yargılanması gündeme getirildi ve yapılan gıyabi mahkeme sonunda, mahkûm edildiler. Bu mahkûmiyet, bunlar herhangi bir şekilde Yunanistan'a gelirlerse tevkif edilip uygulanacaktı. Bu dava Türkiye tarafından dikkatle izleniyordu.

O zamanki Atina Büyükelçisi(Sefiri) Galip Kemali Bey, durumu bildirince, Bab-ı Âlî Hukuk Müşavirliği böyle bir yargılamanın uluslar arası hukuka göre yapılamayacağını, geçersiz olduğunu bildiren bir yazıyı hazırladı. Osmanlı Hariciye Nezareti tarafından yollanan 7 Kânunevvel 1913 tarih ve 39771/62 numaralı tahrirat üzerinden 11 Kânunevvel 1913 tarih 251 numaralı yazı Atina Sefiri Galip Kemalî Bey tarafından Yunan Hariciye Nezareti'ne iletildi.(12)

Ortalığı karıştıran, devletlerarası bir mesele haline gelen bu boykot, kısa süre sonra, Türk Yunan Anlaşması yapılınca kaldırıldı.

Bu boykotaj, Ayvalık Rumlarının hepsini Yunanlı addeden Yunanistan siyasilerini şaşkına çevirmişti. O zamana kadar böyle bir şeyi mümkün görmeyen siyasiler, bundan sonra adımlarını daha düşünceli atmağa, daha sıkı propaganda yapmağa başladılar.

Bu boykotajı yapan ve teşvik eden Ayvalık Rumlarının, İttihad ve Terakki Partisi yandaşı olduklarını ve bu siyasi düşünceler ile bu boykota giriştiklerini sanıyorum. İttihad ve Terakki Partisi yandaşı Rumlar, 1.Dünya savaşı yılları boyunca da Osmanlı Devleti yanında yer alarak, devlet menfaatlerine çalıştılar. Pek çoğu "Teşkilat-ı Mahsusa" içinde yer alarak, özellikle Akdeniz Adalarında Türkiye için casusluk faaliyetlerinde bulundular.(13)

Bazı ülkelere karşı yapılan boykotlar 1918 Mondros Mütarekesi'ne kadar devam etti. Ancak mütareke ile beraber kendiliğinden kalktı.

Cumhuriyetten sonra, belki tam olarak boykot olmasa da, Atatürk'ün işaretiyle "Yerli Malı Kullanma" seferberliği başlatıldı. Bu hareket yerli malı varken, yabancı mallara rağbet etmeme alışkanlığı kazandırma, bilinçlendirme için yapılmıştı. Kırk, elli yıl kadar, okullarda bu bilincin verilmesi için "Yerli Malı Haftası" düzenlendi. Ama nedense son yirmi, yirmi beş yıldır bu haftalar yapılmadığı gibi, pek önemsenmiyor da. Ben hala, ilkokuldan aldığım terbiye ile, yerli malı tercih ederim. Ama artık çocuklarımız, giyimlerindeki yabancı markalarla birbirlerine gösteriş yapıyorlar.

?Boykotaj? bugün bile hala sürdürülen bir ekonomik silah olarak kullanılmaktadır. 1973 yılında "Kıbrıs Harekatı" sonunda Amerika'nın yıllarca bize karşı ekonomik ve askeri "Ambargo", bir bakıma bir "Boykotaj" uygulamasıydı. Şimdilerde, "Ekonomik Yaptırım" adı ile uygulanıyor. Saddam döneminde Irak'a uygulanmaya çalışıldı. Şimdi İran'a uygulanmaya çalışılıyor.

Zaman zaman, ucuz Çin Ürünleri'ne karşı Amerika "Linç" hareketleri başlatmaktaysa da, pek tutmamaktadır. Çin ürünlerinin ucuzluğu karşısında, pazarlarını kaybeden Amerikalı ve çok uluslu şirketler, kısa zaman aralıklarıyla Çin ürünlerini karalama kampanyaları düzenlemektedirler.

Çeşitli yayın araçları kullanılarak, Çin ürünlerinin kötülüklerinden, zararlarından bahsedilmekte, raporlar yayınlanarak tüketiciler bilinçlendirilmeğe çalışılmaktadır. Bu da bir başka boykotaj biçimidir.

(1) BOA.DH.MUİ. dosya:7-2 gömlek 26

(2) BOA.DH.MUİ. dosya:108-1 gömlek:48 1327 Za.24 (27.11.1910)

(3) BOA.DH.KMS. dosya:23 gömlek:53 1332 Safer 04

(4) BOA.DH.İD. dosya:108-1 gömlek:30 - 1332 C. 02 (17.05.1914)

(5) Rumeli Muhacirin-i İslamiye Cemiyeti: "Bulgar Vahşetleri", "Zavallı Pomaklar"

(6) BOA.DH.KMS. dosya:17 gömlek 19 1332 Recep 10 (04.06.1914)

(7) BOA.DH.EUM.EMN. dosya:80 gömlek:20 1332 Şaban 09 (03.07.1914)

(8) BOA.DH.KMS. dosya:20 gömlek:50 -1332 Cemazielahir 30 (26.05.1914)

(9) BOA.DH.KMS. dosya:23 gömlek:53 1332 Sefer 04 (01.01.1914)

(10) BOA.DH.EUM.EMN. dosya:82 gömlek:3 -1332 Recep 26 (20.06.1914)

(11) BOA.DH.EUM. dosya:16 gömlek:19 1333 Şevval 13 (25.08.1915)

(12) Galip Kemali Söylemezoğlu Hatıraları: "Canlı Tarihler", s:77,78 İst.1946